समग्रमा ल्होछार मान्ने तरिकालाई तीन भागमा राखेर हर्न सकिन्छ

समग्रमा ल्होछार मान्ने तरिकालाई तीन भागमा राखेर हर्न सकिन्छ ।

ल्होछारको पूर्व तयारी ल्होछारको पूर्व सन्ध्या ल्होछार पश्चात्

ल्होछारको पूर्व तयारी सामान्यतया तामाङ समाजमा ल्होछार आउनुभन्दा एक महिना अगावै "ल्होछार"को तयारी सुरु हुन्छ । डोल्पा, मुगु, मुस्ताङ आदि ठाउमा आज पनि एक महिना अघि नै छेगो -गुथुक) खाएर ल्होछारलाई स्वागत गर्ने चलन छ । यो अवधिमा नया वर्ष लाग्नुभन्दा पहिले "नसकिएका" कामहरु सम्पन्न गर्ने, अप्रीय घटनाहरु नदोहोरिउन् भनी कर्मकाण्ड गर्ने तथा नया वर्ष लाई स्वागत गर्ने तयारी गर्दछन् । तर्सथ पुरानो वर्षको १२ औं महिनाको अन्तिम दिनहरुमा घर, गाउ टोल, बाटोघाटो, आगन, चौतारा, पानीपधेरो, गोठ आदि मर्मतसम्भार, सफासुग्घर र लिपपोत गर्दछन् । खानापिनाका लागि फलफूल, कन्दमूल र पूजाका सामग्रीहरु तयार गर्दछन् । अन्तिम दिनमा, हरेक परिवारले ल्होछारको दिन कुलदेवताको थान वा देवीदेवताको थानमा आगामी वर्ष राम्रो खेती बालिनाली होस् भनी प्रार्थना गर्नका लागि बीउबीजन पानीमा भिजाई टुसा आउने पार्दछन् ।

ल्होछारको पूर्व सन्ध्या पूरानो वर्षको अन्तिम औंसीको दिन मानिसहरु बत्ती बाल्नु, भगवानको दर्शन गर्न तथा बत्ती चढाउनुका लागि गुम्बाहरुमा जान्छन् । धेरै कर्मकाण्डहरु मार-खराव) वा अकुशल प्रेतात्मा वा अपसगुन हटाउनुका लागि गर्ने गर्दछन् । सो दिन लामाहरुले मार-खराब माथि सत्यको विजय देखाउने खालका मकुण्डो नाच देखाउने गर्दछन् ।

सामान्यतयाः ल्होछारको पूर्व सन्ध्यामा निम्न कार्यहरु गर्दछन् ।

-क) ल्हो, थर, कुल र वंशको परम्पराअनुसार आ-आफ्नो कुलपूजा गर्ने र परिवारमा सुखशान्ति, समृद्धि र स्वास्थ्य लाभको लागि पितृहरुबाट आशिर्बाद तथा शक्ति माग्ने । -ख) फिर्ने ल्होको मानिस भएमा उसको ग्रह चल्छ भन्ने मानिन्छ । त्यसैले ल्हो खोर्लो बनाएर ग्रहदशा फाल्ने । -ग) आगामी वर्षा अन्नबाली राम्रो होस् भनी डालोमा बीउविजन राख्ने तथा टुसा आएको बीउबिजन राखी पूजापाठ गर्ने । -घ) परिवारका सबै सदस्यहरु भेलाभई भोज खाने, परम्परागत रुपमा गुथुक -बाह्र ल्हो को टाउको बनाएर थुक्पा खाने) खाने, आतासवाजी गर्ने, मनोरञ्जनात्मक नाचगान तथा रमाइलो ठट्टा गरी नया वर्षको प्रारम्भ नभएसम्म बस्ने र नया वर्षको बिहान दिनलाई स्वागत गर्ने । -ङ) अध्यारोलाई उज्यालोले हटाए जस्तै परिवारमा सधै उज्यालो र खुसियाली आओस् भनी बेलुका बालेका बत्ती रातभर बाली राख्ने वा आकाश बत्ती बनाएर घर आगनमा रातभर बालि राख्ने । यसका लागि घरका सबै परिवार घरमा जम्मा हुनैपर्ने परम्परा छ ।

ल्होछार प्रारम्भ, पहिलो दिन ल्होछारको पहिलो दिन मुख्यतः निम्न कार्यहरु सम्पन्न गर्ने परम्परा छः -क) छो चढाउने ल्होछारको दिन घरमुली, घरको जेठोबाठो वा घरको अन्य कुनै सदस्यले सबेरै नुहाएर सफा भएर आफ्नो घरमा भएको लाखाङ वा छ्योअीखाङ र सो नभएमा भगवान् गौतम बुद्धको कु वा तस्वीर राखी चोखो पानी, साङ छेमार वा फेमार दुची -दुअीछ्यु) तथा छो -फलफूल, कन्दमुल-आलु, भ्याकुर, तरुल, खाप्से गेङ, बाबर गेङ, आदि) पकवानहरु राखी साङसेरग्याम -पूजाआजा, धुपधुवार) गर्ने तथा भगवान तथा पुर्खाहरुप्रति धन्यवाद ज्ञापन गर्ने र पर्याप्त खान, लाउन, बस्न तथा धनधान्य, समृद्ध परिवारको लागि आशिर्बाद माग्ने चलन छ । पूजामा चढाएको "छो"-प्रसाद), दुइअी, फेमर आदिले पाहुनाहरुलाई नया वर्षको सगुन तथा प्रसादको रुपमा स्वागत गर्ने परम्परा छ ।

-ख) दर्जु उठाउने सो दिन नया ल्हो को आगमन -ल्होछार) ले समस्त जगतकै प्राणीहरुको रक्षा एवं कल्याण गरुन् भनी मंगलमय कामना स्वरुप ल्होछारको प्रतीकको रुपमा घर, गुम्बा, छ्योर्तेनहरुमा लुङदर, दार्ज्र्यू फहराउने चलन छ र फहराइन्छ । लामालाई आफ्नो ल्हो अनुसार ची -पात्रो) हेर्राई लामागुरुले भने अनुसारको दर्जु राख्न सकिन्छ । लामा नभएमा पाचै रङ्गको दर्जु राखे हुन्छ । त्यसो पनि नभेटेमा आकाशे रंगको दर्जु राख्नु राम्रो मानिन्छ । उक्त दिन दर्जु नराखेमा वसन्त पञ्चमीको दिन बिहान सबेरै दर्जु उठाउनु राम्रो हुन्छ । दर्जु सगै धूपबत्ती बाल्ने र केम -स्याल्गर भगवान्लाई चढाउने फलफूल) चढाउने गरिन्छ । सकेसम्म पहिलो दिन वा पञ्चमीभित्रमा ल्होछारको उपलक्ष्यमा सामूहिक समारोह गर्ने र सो समारोहमा संयुक्त रुपमा दर्जु उर्ठाई सबैले "ल्ह ग्वल्लो दुद् फाम्मो" -देवताको जीत मारको हार) भनी खुसीयाली स्वरुप चङ्गा आकाशमा उडार्ई हर्षबर्ढाई गर्ने र त्यसपछि शुभकामना आदान प्रदान गर्ने ।

-ग) मोलम (आशिर्बाद) तथा शुभकामना दिने-लिने पूजाआजा सकेपछि सुख, शान्ति, निरोगिता र दिर्घायुको लागि सबै सदस्यहरुलाई परिवारको ज्येष्ठ व्यक्तिबाट नौनीघीऊ तथा कोकोम्हेन्दोको टीका तथा खाता आशिर्बाद स्वरुप दिने र सानो साइनोकोले आफूभन्दा ठूलालाई पनि ढोग, खादा चर्ढाई वा उपहार दिई सुख शान्तिको कामना गर्ने । भोजभत्तेर खाने । साथीसङ्गी सँग मिलेर रमाइलो गर्ने गरिन्छ ।

ल्होछार प्रारम्भ पस्चात ल्होछारको दोस्रो दिनदेखि वसन्तपन्चमीसम्म मान्यजन, नातागोता, कुल कुटुम्बा, इष्टमित्रलगायत सबै साथीसंगीहरुलाई भेटघाट गरी खादासहित शुभकामना आदान प्रदान गर्ने गरिन्छ । आलोपालो गरी इष्टमित्र कहा जाने, आशिर्बाद आदान(प्रदानका साथै आफ्नो दाजुभाइ, चेलिबेटी बोलाउने र खानपीन गर्ने गरिन्छ । साथै, आफूले मान्नु पर्ने व्यक्तिहरुका आशिर्बाद लिन जाने र आफूकहा आउने पाहुनाहरुलाई स्वागत गर्ने चलन छ । यो क्रम प्रतिपदादेखि वसन्त पञ्चमीसम्म नै चल्छ । र वसन्त पञ्चमीमा साना बाबुनानीहरुलाई पठन-पाठन गराएमा छिटो सिक्ने भन्ने विश्वास भएकाले शिक्षा आरम्भ गराउने तथा दर्ज्र्यू फहराउन बाकी भएकाले दर्ज्र्यू ठड्याउने चलन छ । यसैबेला आउदो वर्ष भरिको अन्नबाली राम्रो र सफल होस् भनी भूमिपूजा, मङ्गलपूजा, प्रीतिभोज, वनभोज तथा सांस्कृतिक कार्यक्रम आदिको आयोजना गरी मैत्री एवं भावनात्मक एकताका रुपमा हर्षोल्लासपूर्ण वातावरणमा ल्होछार् पर्व सम्पन्न गर्ने परम्परा छ ।

यस्तो सांस्कृतिक पर्वमा राज्यले दिने चाड पर्व खर्च तामाङहरुलाई उसको महान् पर्व ल्होछारमा नै दिने व्यवस्था पनि राज्यले मिलाउनु पर्दछ । अतः ल्होछारको प्रारम्भ अघि गरिने धार्मिक तथा सांस्कृतिक उत्सव सम्पन्न गर्न दुई दिन र प्रारम्भपछि सांस्कृतिक पर्व सम्पन्न गर्न 3 दिन र्सार्वजनिक बिदा तामाङ समाजका लागि अनिवार्य हुन्छ । यसैकारण तामाङहरुले जोड्दार रुपमा ल्होछारमा 5 दिन बिदाका लागि आवाज उठाएका हुन् र उठाउनु पर्दछ र सो अनुरुप हिन्दूको दसैं तिहारमा अहिले पनि 11/13 दिनसम्म बिदा पाउदा तामाङले आफ्नो महान् सांस्कृतिक पर्वमा नदिने र नपाउने भन्ने कुरा हुनै सक्दैन । राज्यले पनि यसतर्फ गम्भीरतापुर्वक सोच्नु पर्दछ ।